De dagboeken van Victor Klemperer (1881-1961), de professor literatuur die als één van de weinige joden de tweede wereldoorlog in Duitsland zelf overleefde, behoren sinds hun publicatie in 1995 tot de lijst van de meest sprekende getuigenissen over de nazi-vervolgingen. De complete dagboeken zelf beslaan niet alleen de periode van het ultrakorte ‘Duizendjarige Rijk’ (1933-1945), maar ook die van daarna, toen Klemperer één van de culturele boegbeelden van het door de Sovjets gedirigeerde Oost-Duitsland was geworden.
In dit kleine boekje zijn alleen de notities over het laatste half jaar van de oorlog, de eerste helft van 1945 opgenomen. De meest tot de verbeelding sprekende episode daarin is de beschrijving van het gruwelijke bombardement op Klemperer’s thuisstad Dresden, waarbij de geallieerden met brandbommen zowat het hele centrum van die stad van de kaart veegden en tot 25.000 slachtoffers maakten. Klemperer beschrijft het allemaal vanuit zijn eigen perspectief, met oog voor de ontreddering en aandoenlijke details. De rest van het dagboek in deze periode is vooral gewijd aan hun vlucht naar Zuid-Beieren, de komst van de Amerikanen, en hun moeizame terugkeer naar Dresden, dat intussen in de Russische bezettingszone lag.
Tijdens de lectuur vroeg ik me af in hoeverre deze notities een weergave zijn van het eigenlijke dagboek dat Klemperer bijhield (hij maakt er herhaaldelijk melding van hoe moeilijk het was om tussendoor wat op papier te krijgen), en in hoeverre ze nadien bewerkt zijn. Op het internet vond ik daarover eigenaardig genoeg weinig informatie. Op basis van dit kleine boekje heb ik de indruk dat het om een redelijk authentieke weergave gaat. Klemperer laat zich er bijvoorbeeld ook van zijn kleine kant zien, als hij zijn afschuw uitspreekt over stinkende, luidruchtige, volkse mensen en zich herhaaldelijk beroept op zijn professorentitel om privileges op te eisen.
Al bij al is dit een treffend getuigenis van een periode van ontreddering, in de overgang van het Nazi-regime naar de geallieerde bezetting. Terecht schrijft Klemperer: “beleven we niet onafgebroken, sinds 1914 en vooral sinds 1933, en de laatste tijd in steeds sterkere mate, het alleronwaarschijnlijkste, het gruwelijk fantastische in het kwadraat, is het voorheen volkomen onvoorstelbare voor ons niet vanzelfsprekend en alledaags geworden?” ( )