A good in-depth look into this unique time in human history. ( )

Wonderful!
https://lizzysiddal2.wordpress.com/2023/05/17/beyond-the-wall-east-germany-1949-... ( )

Une excellente plongée dans l'histoire (humaine et institutionnelle) de cet étrange pays, mal né, mal soutenu et disparu. ( )

Af en toe denk ik eigenlijk dat ik me wat boeken betreft beter zou beperken tot kringwinkels, uitverkopen en rommelmarkten. Niet dat ik me bij het bezoeken van een niét op tweedehands gerichte boekhandel te buiten ga aan het kopen van romans, kookboeken of reisgidsen, maar in de afdeling Geschiedenis of Filosofie vind ik nog ál te vaak boeken die ik de moeite waard vind om ook effectief in mijn bezit te hebben en niet “gewoon” te lenen bij de bib (wat ik ook al eens doe). Dat was óók zo met Achter de Muur – Oost-Duitsland 1949-1990 van Katja Hoyer, al heb ik bij het lezen van de achterflap toch nog getwijfeld.

Op die achterflap las ik namelijk dit: “In 1990 verdween een land van de wereldkaart. In de eenenveertig jaar die Oost-Duitsland heeft bestaan, was het in Westerse ogen meer een metafoor dan een echte plek, meer het clichébeeld van het grauwe communisme dan een land van echte mensen. Na de eenwording van Duitsland werd de geschiedenis van de DDR gepolitiseerd en gebagatelliseerd. Het leek alleen maar over Stasi-agenten, de greep van het partijapparaat en de onvrijheid van de burgers te gaan. Katja Hoyer rekent af met deze achterhaalde perceptie. In Achter de Muur presenteert zij voor het eerst een volwaardige, evenwichtige geschiedenis van de DDR – een geschiedenis die enerzijds werd gemarkeerd door wachttorens aan de grens, door geheime politie en brute onderdrukking, maar anderzijds door uitgebreide sociale zorg, ongeëvenaarde gendergelijkheid en afschaffing van privileges. Er waren burgers die het zwijgen werd opgelegd, maar er waren er ook die zich voor het eerst gehoord voelden. Aan de hand van uitgebreid nieuw onderzoek en getuigenissen uit de eerste hand schrijft Hoyer over een fascinerend verleden. Van de puinhopen van de Tweede Wereldoorlog tot aan de ineenstorting van de Sovjet-Unie is dit het ware verhaal van dat andere Duitsland, het Duitsland achter de Muur.”

Je kan zoiets natuurlijk nemen zoals het er staat, maar ik zou mezelf niet zijn als ik niet een béétje cynisch zou wezen over dat soort aanprijzing. Die zou namelijk – met hier en daar een woord vervangen door een ander uiteraard - even goed op een boek over Cuba van de hand van Raúl Castro kunnen staan. Beginnen met wat er fout gegaan is, met een obligaat mea culpa, maar dan vele hoofdstukken lang doorgaan over de zegeningen die vervolgens over het aanvankelijk, en ook nadien nog wel een beetje, bedrogen volk zijn uitgegoten. Een slim aangepakte apologie, zeg maar. Een captatio benevolentiae van de kritische lezer eindigend op een in liters honing verpakte leugen. Een vermoeden dat door diezelfde achterflap niet kon ontkracht worden op basis van wat die te melden heeft over de auteur: “Katja Hoyer, geboren in de DDR, is een Duits-Britse historica en journaliste. Ze studeerde aan de Friedrich Schiller Universität in Jena en is nu verbonden aan King’s College en de Royal Historical Society in Londen. Ze is columniste van The Washington Post en schrijft voor The Spectator en Die Welt. Eerder publiceerde ze het uitbundig geprezen Blood and Iron, The Rise and Fall of the German Empire, 1871-1918. Katja Hoyer woont in Sussex, Engeland.” Aangezien ik noch lezer van The Washington Post, The Spectator of Die Welt ben, noch dat “uitbundig geprezen” boek heb gelezen, noch een bijzondere hoogachting heb voor King’s College, de Royal Historical Society, of de universiteit van Jena (al is die me dan, onder andere wegens het feit dat de doorgaans minder “uitbundig geprezen” priester Cyriel Verschaeve er een eredoctoraat mocht in ontvangst nemen, wel bekend), noch het als een prestatie beschouw geboren te zijn in een land (ook niet als dat land vijf jaar na je geboorte ophoudt te bestaan) of te wonen in een ander, zegt dat me namelijk niks en kan het op geen enkele manier tot aanbeveling (of tot terzijdelegging) van een boek strekken.

Maar desondanks heb ik het er op gewaagd en dit boek gekocht. Volkomen terecht, zo bleek. Niks van de ondanks het verkooppraatje gevreesde eenzijdigheid, geen recht lullen van wat krom is, maar effectief een “volwaardige, evenwichtige geschiedenis van de DDR”. Een vlot leesbare geschiedenis bovendien én een geschiedenis die éérder begint dan bij “de puinhopen van de Tweede Wereldoorlog”, aangezien die geschiedenis dáár laten starten voorbij zou gaan aan het feit dat de fundamenten van die DDR niet bovenop die puinhopen gelegd werden, maar al vanaf 1918 in de Sovjet-Unie. Een geschiedenis die ook eerder eindigt dan bij “de ineenstorting van de Sovjet-Unie” trouwens: de DDR (de Duitse Democratische Republiek) was al meer dan een jaar wijlen toen ook de Sovjet-Unie zijn laatste adem uitblies.

Vergeet die achterflap dus: bij Querido Facto (dat de vertaling van het eerder dit jaar bij Penguin Random House in het Engels verschenen Beyond the Wall in de – lijkt het mij toch – deskundige handen van Pon Ruiter, René van Veen en Saskia Wieberdink gaf) hebben ze van de achterflap iets willen maken dat óók (vooral misschien) nostalgici naar het ‘goede oude Oostblok’ kon overtuigen van aankoop, maar het feit dat er ook een aantal, minstens op het eerste zicht, aantrekkelijkere kanten van de DDR onder de aandacht worden gebracht, is geenszins van aard om van dit boek een open doekje te maken voor Walter Ulbricht, Erich Honecker, Egon Krenz of hun acolieten. En dat de auteur in haar Voorwoord én Epiloog verwijst naar Angela Merkel – zoals bekend geboren en getogen in Oost-Duitsland – verandert daar al evenmin iets aan. In dat Voorwoord gaat het immers om haar onvrede met het gegeven dat haar Oost-Duitse afkomst “in een publicatie van de Konrad-Adenauer-Stiftung, een stichting die dicht bij Merkels eigen politieke partij [de CDU, noot van mij] stond” als “ballast” werd aangeduid, “alsof dat leven vóór de hereniging er eigenlijk niet toe deed, of je er nou goede of slechte ervaringen mee had gehad”. Terwijl het in de aan de Noten, Bibliografie, en Register van personen voorafgaande Epiloog gaat over haar verzoek aan de fanfare van de Bundeswehr om bij haar aftreden in 2021 Nina Hagens Du hast den Farbfilm vergessen te spelen, een verzoek dat – dixit Hoyer en ongetwijfeld correct – “niet [was] ingegeven door het verlangen om de DDR opnieuw tot leven te wekken”, maar terugdenkend “aan haar leven voor en na de Berlijnse Muur”: “de westerse angst voor een wijdverbreide Ostalgie, zoals het verlangen naar de DDR wordt genoemd, is ongegrond gebleken. De opvolgers van de SED hebben in het oosten van Duitsland altijd meer aanhang gehad, maar een meerderheid hebben ze nooit weten te behalen. Bodo Ramelow, de premier van Thüringen [en sinds begin 2020 leider van een minderheidskabinet, noot van mij], is tot dusverre de enige politicus van Die Linke die ooit een hoge politieke functie heeft weten te bereiken. Er zijn maar weinig aanwijzingen dat de meerderheid van de Oost-Duitsers terug wil naar het socialisme van de DDR.” Wat uiteraard niét wil zeggen dat ze, zoals zovelen van ons, maar blijven genoegen nemen met wat ze ervoor in de plaats gekregen hebben: “Bij de verkiezingen van 2021 stemde een kwart van alle kiezers niet, terwijl bijna 16 procent op Alternative für Deutschland, een uiterst rechtse partij, stemde, en 7 procent op de extreemlinkse Die Linke. Als je die percentages bij elkaar optelt, kun je concluderen dat bijna de helft van het Oost-Duitse electoraat de gevestigde partijen zijn rug lijkt te hebben toegekeerd. Misnoegen over middenpartijen stuit vaak op hoon in plaats van dat daardoor een dialoog op gang komt. In 2021 zei Marco Wanderwitz, federaal staatssecretaris en tegelijk Beauftragter der Bundesregierung für die neuen Bundesländer, dat er ook na dertig jaar Oost-Duitsers waren die nog niet in de democratie waren aangekomen. Zo’n uitspraak, uitgerekend uit de mond van de man die tot taak had de situatie in de voormalige DDR te verbeteren, verraadt een verbijsterend defaitisme. In plaats van een dialoog op gang te brengen om erachter te komen waarom volgens een deel van de Oost-Duitsers het systeem niet goed functioneert, gaat men ervan uit dat het bestaande politieke systeem boven alle kritiek verheven is en dat mensen het gewoon niet begrijpen.” Wie daarin enige gelijkenissen ziet met wat hier te lande, en dan heb ik het over de hele Nederlanden, bon ton is in mainstream media en in de centrumpolitiek, ziet absoluut geen spoken.

Wie dit boek leest, deze “nieuwe geschiedenis van de DDR die het verdwenen land in al zijn facetten laat zien: van hoge politiek tot het leven van alledag”, een boek gebaseerd op vraaggesprekken met “politici zoals Egon Krenz, een van de laatste leiders van de DDR, maar ook entertainers, zoals popzanger Frank Schöbel” en “mensen die de staat draaiende hielden: leraren, accountants en fabrieksarbeiders, maar ook politieagenten en grenswachten”, zal er overigens achter komen dat die gelijkenissen niet beperkt blijven tot het nu. Damals blijken er soms óók meer gelijkenissen geweest te zijn dan verschillen tussen het Duitsland voor en achter de Muur, tussen ‘het Westen’ en ‘het Oostblok’, en ook toen werd er heus niet alleen gesmokkeld met goederen of mensen: waarden bleken niet altijd even waardevol, noch voor noch achter die Muur.

Maar ook los daarvan is dit een zéér interessant boek. Ik moet in alle eerlijkheid bekennen dat ik voorafgaand aan dit werk van Katja Hoyer wel flarden van informatie verzameld had over wat zich achter die Muur afspeelde – onder andere via mensen die wel eens aan die kant geweest waren en bij die gelegenheid activiteiten hadden ontwikkeld die ongetwijfeld niet op de wenslijst van het regime stonden – en in mijn bibliotheek over het communisme zit bijvoorbeeld ook een propagandaboekje uitgegeven door de communistische overheid aldaar (De DDR stelt zich voor, Verlag Zeit im Bild, 1974), maar mijn kennis over de voorgeschiedenis in Rusland, de machtsovername in de Russische bezettingszone, de geleidelijke overgang van bezettingszone naar “onafhankelijk” land, en de interactie tussen dat land en het officieel niet-bezette (maar tot op heden nog steeds aan de hand van Uncle Sam lopende) West-Duitsland (de BRD, Bundesrepublik Deutschland) was uitermate beperkt, een probleem waar Achter de Muur – Oost-Duitsland 1949-1990 zeker aan verholpen heeft.

Ik had er bijvoorbeeld geen idee van dat “er in het midden van de jaren dertig zo’n achtduizend Duitse politieke emigranten [communisten dus, noot van mij] in de Sovjet-Unie [verbleven]” en dus óók niet dat die mensen, ondanks het feit dat hun toewijding aan het communisme zo ver ging dat ze er hun vaderland voor hadden verlaten en vrijwillig naar de Sovjet-Unie waren geëmigreerd, op een zeker moment loslopend wild geworden waren voor Stalin. Die besloot namelijk in 1937 dat dat allemaal potentiële spionnen waren voor nationaal-socialistisch Duitsland en liet ze vanaf 29 juli van dat jaar massaal arresteren: “Hitlers vijfde colonne moest koste wat het kost worden uitgeroeid, met wortel en al. Stalins argwaan richtte zich bepaald niet alleen op de onlangs geïmmigreerde Duitse ballingen. Verdacht was iedereen die Duits sprak, de Duitse nationaliteit bezat of etnisch Duits was, en zelfs iemand die geen Duits staatsburger was, maar een connectie met Duitsland had. Stalin had tienduizenden mensen in het vizier. NKVD-bevel Nr. 00439 was het startschot voor de ‘Duitse Operatie’ waarbij in totaal 55.005 mensen werden aangehouden. Van hen werden er 41.898 doodgeschoten en 13.107 veroordeeld tot langdurige gevangenschap. Dit lot trof driekwart van alle politieke emigranten. Ooit stonden ze in de gunst van het Sovjet-regime, maar nu was niemand meer veilig. Hele gezinnen, woonblokken, straten en fabrieken werden uitgekamd. Meer leden van het uitvoerend comité van de KPD kwamen om door toedoen van Stalin dan van Hitler”… Baaam!, denk je dan, als dát niet van de regen in de drop is.

Maar communisten zijn niet slimmer (of dommer) dan nationaal-socialisten: “Niet alleen carrièrejagers en ideologische extremisten probeerden nu te bewijzen dat ze voor honderd procent loyaal aan Stalin waren. Het was een zaak van leven en dood geworden. De enige manier om aan te tonen dat je geen ‘in rood gehulde fascist’ was, was het aanbrengen van anderen die dat kennelijk wél waren. Toen Stalin in februari 1937 plotseling een woedeaanval kreeg en uitriep: ‘Iedereen in de Communistische Internationale werkt voor de vijand’, raakte de Duitse afvaardiging in paniek. Dit leidde tot een overvloed aan aantijgingen.” “Na de zuiveringen, de interne sanering bij de KPD en de potsierlijke ommezwaai na het Hitler-Stalinpact was de kring van vertrouwelingen binnen de communistische enclave in Moskou ineengeschrompeld tot een fanatieke kern. Deze kleine groep moest onvoorwaardelijk gehoorzaam zijn aan Stalin en alle banden met hun vroegere Duitse kameraden doorsnijden. De kern van deze selecte kliek werd gevormd door Walter Ulbricht en Wilhelm Pieck, die naderhand het socialisme in Duitsland in de geest van Stalin vorm moesten gaan geven.” Om maar te zeggen dat de fundamenten effectief in Moskou opgebouwd werden en dat die fundamenten op geen enkele manier in de buurt kwamen van liberté, égalité, fraternité, maar vooral te maken hadden met de bereidheid alles, ook het leven van anderen, op te offeren voor het redden van het eigen hachje én de Sovjet-Unie: “Uit Ulbrichts gedrag in zijn jaren in Moskou bleek dat hij geen stevig moreel kompas had en in de eerste plaats de Sovjet-Unie wilde dienen. Aan zijn loyaliteit [tegenover Stalin, noot van mij] hoefde niet te worden getwijfeld.” Hij en Pieck waren ook de enigen van de negen leden van het politbureau van de KPD die de ballingschap in de Sovjet-Unie overleefden en geen van de zeven anderen stierf van ouderdom.

Net zomin als vele van de Duitse vrouwen die bij de “bevrijding” door de Sovjets seks hadden met de rode soldaten dat vrijwillig deden: “Soldaten van het Rode Leger die door ondervoeding, onderkoeling en ondraaglijke tegenslagen ook maar overwogen om het op te geven dreigden (…) op bevel van Stalin te worden neergeschoten. Ongeveer 150.000 Sovjetsoldaten werden gedood door hun eigen officieren. De rest vocht door, en toen de oorlogskansen ten slotte gekeerd waren, konden zij eindelijk hun verschrikkelijke wraak ten uitvoer leggen. Ze werden opgehitst door hun bevelhebbers en door Sovjetpropagandisten, zoals de populaire schrijver Ilja Ehrenburg die in zijn infame pamfletten beweerde: ‘Duitsers zijn geen mensen’, en soldaten aanspoorde om wraak te nemen op elke Duitser en daarbij vrouwen en kinderen niet te sparen. Zo vielen in de laatste fases van de Tweede Wereldoorlog lange colonnes dronken en bandeloze mannen het oosten van Duitsland binnen. Onder de invloed van zelf meegenomen alcohol of anders van gevaarlijke chemische stoffen die ze hadden buitgemaakt bij het plunderen van nog overeind gebleven opslagplaatsen of fabrieken, leefden ze zich uit in een geweldsorgie zonder weerga. Naar schatting 2 miljoen Duitse vrouwen zijn door Sovjetsoldaten verkracht, alleen al in Berlijn rond de 100.000. In de dagen en weken dat het Rode Leger naar Berlijn trok moesten vrouwen dit lot vaak meerdere malen ondergaan, veelal in de vorm van groepsverkrachtingen .”

“‘Bevrijding’ zou altijd een bitter en hol woord blijven voor de Duitse vrouwen en meisjes die hiervoor lichamelijk en psychisch de tol hadden moeten betalen”, maar dat zou niet beletten dat ze nog vele jaren met hun “bevrijders” opgescheept bleven. De Sovjets waren niet tot in Berlijn getrokken om zich nadien terug te trekken, net zomin als de “bevrijders” van de andere kant: “Ulbricht moest onder meer bewerkstelligen dat de bevolking het Sovjetbestuur ging vertrouwen. Dat was geen sinecure. De ideologen, die de hele oorlog in ballingschap hadden doorgebracht, hadden weinig benul van de beproevingen van de gewone mensen voor wie zij deze nieuwe staat ontwierpen. Op hun beurt werden zij gewantrouwd, als lakeien van Stalin die hun vaderland de rug hadden toegekeerd. Ze werden beschouwd als verraders van landgenoten die alles voor hun land hadden opgegeven en ervoor waren gestorven. Nu waren ze als overwinnaars teruggekeerd en leken ze een kongsi te zijn aangegaan met de hordes dronken buitenlandse indringers die zich uitleefden op de straten en moordden, verkrachtten en plunderden. De vijandige stemming werd nog aangewakkerd door het gebrek aan voedsel, brandstof en andere essentiële levensbehoeften. Het idee van wederopbouw en vernieuwing sprak sommige Duitsers aan en vervulde hen met hoop, maar de gedachte dat te moeten doen onder de laars van Stalin stond velen tegen.” En dat het onder die laars zou gebeuren stond wel vast: “In Duitsland bracht Ulbricht Stalins boodschap gehoorzaam over aan de leden van zijn groep. Hij zond hen naar Berlijn om hun missie te volbrengen. Wolfgang Leonhard herinnerde zich nog dat Ulbricht hen opriep om in alle twintig districten van Berlijn antifascistische gemeentebesturen te formeren. Dat was het moment waarop Ulbricht de historische woorden uitsprak die prototypisch zouden zijn voor de Oost-Duitse politiek. Een nieuwe regering in Berlijn, zei hij tegen zijn discipelen, ‘moet er democratisch uitzien, maar we moeten alles in eigen hand houden’.”

Wat niet al te moeilijk gemaakt werd door de Amerikanen en de rest van ‘het Westen’: “Dresden en Berlijn zijn in het collectieve geheugen opgeslagen als de verschrikkelijkste voorbeelden van door oorlog verwoeste steden, maar ze zijn bepaald niet de enige. Zo werd in Rostock, een grote Duitse havenstad aan de Oostzee, zo’n 85 procent van de huizen beschadigd door Britse en Amerikaanse bombardementen. Volgens schattingen werden door de Tweede Wereldoorlog 20 miljoen Duitsers dakloos en was bijna de helft van de woningen in het land verwoest.” En: “De geallieerde overwinnaars waren overeengekomen dat het omwille van de vrede in Europa nodig was om de etnische Duitsers te verdrijven uit de gebieden ten oosten van de Oder en uit de toekomstige delen van Polen, Tsjecho-Slowakije, Hongarije, Joegoslavië, Roemenië en de Sowjet-Unie. Ze verordenden dat dit ‘op ordelijke en humane wijze’ moest geschieden, maar de vluchtende of verdreven personen merkten hier weinig van. De vluchtelingen werden gehaat door de Russische soldaten en door de burgerbevolking die tijdens de oorlog zoveel had moeten lijden onder de Duitse gewelddadigheden. Daarom werden de vluchtelingen slachtoffer van buitensporige wreedheden en waren verkrachtingen en moordpartijen schering en inslag. Vaak duurden hun omzwervingen jarenlang. Te voet trokken ze voort in lange colonnes, terwijl ze hun overgebleven bezittingen op overvolle karren met zich meesleepten. (…) Rond 1950 bestond een kwart van de Oost-Duitse bevolking uit dergelijke op drift geraakte Duitsers.” Wie zoiets met z’n ongetwijfeld ‘liberale’, ‘humanitaire’, ‘vrijheidslievende’ ideologie helpt organiseren, geeft écht geen moer om inspraak van het volk, wat toch de essentie van democratie is.

En toen moest het echte werk nog beginnen, natuurlijk. Langs dat echte werk neemt Katja Hoyer je mee tot het ‘bittere’ einde van het land achter de Muur. Langs nieuwe “Grote Zuiveringen”, maar dit keer in de DDR zelf: “Tussen 1945 en 1950 werden er in totaal tien speciale kampen ingericht. Officiële cijfers van de NKVD maken gewag van in totaal 157.837 gevangenen, van wie 756 zonder enige vorm van proces werden doodgeschoten, zoals valt af te lezen uit de cijfers die de Sovjets zelf naar buiten hebben gebracht. Naar schatting is 35 procent van de gevangenen uit deze kampen omgekomen door de daar heersende mensonterende omstandigheden.” Langs de gedwongen ‘eenwording’ van sociaal-democraten en communisten onder de vlag van de “socialistische eenheidspartij” SED: “Toen in de Berlijnse cellen van de westelijke sectoren van de partij [SPD, noot van mij] een stemming werd georganiseerd over de vraag of de leden een onmiddellijke fusie met de KPD wilden, stemde 80 procent tegen, waarop de SMAD [Sowjetische Militäradministration in Deutschland, noot van mij] dergelijke stemmingen in hun sector gauw in de ban deed.” Langs de gedwongen “landhervorming”: “In totaal werd 3,3 miljoen hectare geconfisqueerd, oftewel 35 procent van de landbouwgrond in de Sovjetzone. In het noorden, in Mecklenburg-Vorpommern was het zelfs 54 procent. Behalve hun land verloren de getroffen families hun woningen, voorzieningen en hun persoonlijke bezittingen tot aan hun kleding toe, op het moment dat ze plotsklaps uit hun huis werden verdreven. Alsof dat nog niet genoeg was, was het hun verboden zich in hun eigen omgeving te vestigen, zodat iedereen kon zien dat de klassenvijand van voorheen verjaagd was. (…) Twee derde van het in beslag genomen land werd vervolgens in kleine segmenten van ongeveer 20 hectare toebedeeld aan zogenoemde nieuwe boeren, terwijl een derde in handen van de overheid bleef. Door de onervarenheid van de ‘nieuwe boeren’, in combinatie met het gebrek aan landbouwmachines en het feit dat de landsegmenten veel te klein waren om er een rendabel boerenbedrijf op te exploiteren, ging de voedselproductie onmiddellijk hard achteruit. De Oost-Duitse agrarische sector zou nog tientallen jaren de gevolgen van dit desastreuze beleid ondervinden.” Langs de Russische versie van de Amerikaanse Operation Paperclip: “Niets [toen was er nog geen Muur, noot van mij] weerhield Amerikaans of Brits personeel ervan om met Oost-Duitse wetenschappers te praten of zelfs hun locatie in de Sovjetzone te bezoeken, en dit speelde vooral in Berlijn. Daarom werd besloten om duizenden specialisten weg te halen uit de Sovjetbezettingszone. Aangezien zo’n actie niet bij alle partijen in goede aarde zou vallen, moest ze in één ruk worden uitgevoerd. Bij deze zogenoemde Osoaviakhim-operatie werden belangrijke medewerkers uit de gehele Sovjetzone in één gecoördineerde manoeuvre opgepakt. In de nacht van 22 oktober 1946 werden meer dan tweeduizend Duitse fysici, chemici, ingenieurs en andere wetenschappers opgeschrikt door het bonzen op hun deur, waarna ze onmiddellijk hun spullen moesten pakken.” Langs zoveel meer nog waar ik in het bestek van deze boekbespreking onmogelijk melding van kan maken, al is het maar omdat deze boekbespreking sowieso al zeer lang geworden is.

Ik kan u dus alleen maar aanraden dit boek zeker te kopen en kennis te maken met een wereld die – gelukkig, maar mogelijk niet voorgoed, al zal ie dan de volgende keer wellicht niet meer “communistisch” heten – verloren is gegaan en toch zó dichtbij lag dat je er in nog geen vijf uur rijden vanuit Vlaanderen kon staan…

Björn Roose ( )