#565 in our old book database. Not rated.

Ik las dit een eerste keer, meer dan 45 jaar geleden, toen ik nog maar 17 was. Ik had toen al enkele novellen van Gogol gelezen, tot groot vermaak, maar dit was andere koek: een kloeke roman, bovendien onafgewerkt. De vlotte verteltrant, de grappige karaktertekening en de onwaarschijnlijke intrige namen me direct voor het boek in. Het was het begin van mijn “Russische periode”, een fascinatie die twee jaar zou duren en van Gogol oversloeg op Toergenjew om uiteraard te culmineren in Dostojevski en Tolstoi. Het zal voor andere fervente lezers wel herkenbaar zijn.
Nu, zoveel later, las ik het opnieuw. En opnieuw werd ik gegrepen door de omstandige verteltrant en het aanstekelijk verhaal. Gogol heeft zich bewust op het standpunt gezet van de alwetende verteller, die zijn toehoorder meeneemt in een met veel smaak verteld verhaal, met de nodige uitweidingen, treffende karaktertekeningen, beschrijvingen van landschappen en op tijd en stond een moraliserende opmerking. Wat me nu vooral opviel is dat het de auteur duidelijk niet zozeer om Tsjitsjikow zelf te doen is, onze would-be landeigenaar die de namen van gestorven horigen opkoopt om zich enige status aan te meten. Pas in hoofdstuk 11, ongeveer halfweg de roman, begint Gogol wat uit te weiden over het karakter, de jeugd en de ambitie van zijn protagonist.
En naar mijn mening was het de auteur ook niet zozeer te doen om het vermakelijke, picareske gehalte van de avonturen van zijn (anti)-held, die er weliswaar in slaagt een boel mensen voor de gek te houden, maar wiens fortuin zelf op- en neer gaat, en zowel gefêteerd als vernederd wordt. Neen, dat picareske is – zoals in elke picareske roman – maar de verpakking die de ware focus van het verhaal moet verhullen.
En wat is die focus dan wel? Wel, zeker in het lange (en afgewerkte) eerste deel is die duidelijk een tekening van de Russische ziel, in heel zijn diversiteit, zowel van boeren en lakeien als van nobelen en landeigenaars. Gogol zet ze met veel smaak te kijk, met al hun onhebbelijkheden, met als moraliserende ondertoon: ach, groot of klein, we zijn allemaal maar zielige mensen, die allemaal onderhevig zijn aan de luimen van het lot, en die allemaal onze kleine kantjes hebben. Je zou er eindeloos over kunnen discussiëren of het mensbeeld van Gogol in essentie misantropisch is of niet, maar voor mij spreekt er uit deze roman en uit zijn novellen een oprecht mededogen voor de menselijke conditie. Dat is wat deze schrijver zo groot maakt.
Het is spijtig dat ‘Dode Zielen’ onafgewerkt tot ons is gekomen. Vooral het tweede deel lijdt daar wel onder. Het is ook – in zijn overgeleverde staat – een beetje anders van karakter: veel minder picaresk, veel minder een kaleidoscoop van de Russische mens, veel meer moraliserend. Met zijn uitgebreide aandacht voor een vlijtige landeigenaar, die zijn landgoed heel efficiënt bestuurt, lijkt Gogol zelfs duidelijk een traktaat voor collega’s landeigenaars te hebben geschreven. Diezelfde ambiguïteit is ook terug te vinden als de auteur het over Rusland, met een heel grote ‘R’ heeft: op tijd en stond, en meer nog in het 2de deel heft hij een lofzang aan op zijn vaderland en onderstreept hij het unieke karakter van de Russische waarden en normen, de Russische inborst, enzovoort; maar het gemak waarmee hij zijn romanfiguren te kijk stelt en ridiculiseert, en zelfs uitdrukkelijk wijst op Russische zwakheden, doet vermoeden dat we die lof met een korrel zout moeten nemen. Het was Gogol dus onvermijdelijk om de universele mens te doen, en dat is een waarde van zijn oeuvre die wellicht altijd zal blijven aanspreken. ( )

To be clear, Volume one of this book is a 5 star work, no question about it, and I would venture to guess it is solely upon this part of the book that Dead Souls reputation as a classic rests. So rare is it to find a work of art, even among the very best works, where you feel like the creator is right there with you, leading you along the winding path of their work, and you are able to completely relinquish yourself to the process of absorbing what they have made. Gogol achieves this effect in Vol. 1. This was clearly an artist that felt no pressure to make his story conform to any convention, and simply follows his interests towards wherever they might take them. Interspersed with extremely funny scenes (all the more impressive for having survived 200 years of interceding time as well as translation across culture and language) we get meditation on the psychology of humanity, reflections on the state of Russia, and beautifully vibrant descriptions of scenes and landscapes. The plot isn’t of great importance here as each new encounter Chichikov has with the sundry noblemen and landowners he meets along the way follow the same general pattern - what makes this a classic is the probably the same thing that raises every good story to the level of real art - the keen eye and capacious intellect of the artist.

I’m far from the first to think Vol. 2 is a big drop off - that’s general consensus it seems. Besides the fact that this part of the book seems only partially finished (so much so that my edition included more than a dozen footnotes denoting blank spaces in the manuscript or errors in continuity) it also loses the gleeful cynicism that makes Vol. 1 so funny and relatable, as people haven’t changed much in the intervening couple of centuries. Wikipedia tells me Gogol was a conservative, although like all the best satires, the political perspective of the creator isn’t important when it’s done right. Vol. 2 it’s easier to see where he was coming from, when Chichikov gets his comeuppance for all his slimy wheeling and dealing. Apparently Dead Souls was meant to be a kind of Divine Comedy, with Chichikov making his way from a good for nothing shister to a pious example of Russian morality. Maybe it’s just me, but I’m not so interested in this transformation, nor do I think writing this kind of story is where Gogol’s talent lies. There are a few scenes where the inspiration of Vol. 1 shines through, but not enough to save it from dragging. ( )

An intriguing, unfinished book (there are two volumes, with the second unfinished, and unreleasedin Gogol's lifetime). A satirical novel which explores Russian society, and particularly the ruling and landownding classes, in the early 19th century. In general, they are depicted as being some combination of weak, venal, idiotic, criminal, mean, gluttonous, etc., etc. It's pretty scathing, but in an cheery, good-natured way.

The main character, Chichikov, has a huge amount of energy and ambition for making his fortune through shady schemes. The main one he pursues through the book is the purchasing of dead peasants (the "Dead Souls" of the title) from estate owners - presumably so he could mortgage them, although that's not entirely clear (and I hoped, as I was reading, for a more creative use to reveal itself).

The book is sprawling, and kinda overlong by modern standards, but definitely has a modern feel to it. It is playful, and genuinely funny in parts.

The second volume is unfinished, and it is very strange reading a story that has unfinished sentences and, larger and larger chunks missing as you get toward the end. Your interest necessarily wanes, until you and the book just drift away from each other. It's like a amicable, mutual break-up. ( )

This book by Nikolai Gogol is a classic. Beware, though, it is a challenging book to read. It is challenging because we use simpler language and sentence structures today compared to the nineteenth century. Be patient while reading the book. Patience will reward you.
Gogol creates a rich tapestry of life in the 19th century and creates fascinating portraits of all the main characters involved. Our hero, Chichikov, stands out because he is out to buy 'dead souls,' or the lists of all dead serfs.
This unusual endeavour and his escapades excite the townspeople, who gossip about him. Rumours fly, and he flees. Part Two, which Gogol did not complete, continues with the tale a few years later.
The book is an allegory about society, and all that is possibly wrong with it. He does not preach, but when you read the book, you may see parallels with modern society,

Nothing has changed.

Read the book, and enjoy the poetry of a master. ( )