Waar vele tentoonstellingen een documentair overzicht bieden van een oeuvre, een thema of een stroming, probeerde kunsttheoreticus Thierry de Duve in 'Kijk,' (nov. 2000 - jan. 2001, PSK, Brussel) de bezoeker vooral intens te laten kijken naar 100 jaar 'hedendaagse' kunst. De verrassende chronologie getuigde al van zijn fenomenologisch standpunt. Uitgelezen confrontaties toonden hoe het kunstwerk 'iemand' is die zich voorstelt, je aankijkt, je uitnodigt om medespeler te worden en zelfs appelleert aan een wij-gevoel. Het boek dat De Duve n.a.v. de tentoonstelling heeft gepubliceerd, is meer dan een catalogus. Het bevat weliswaar alle tentoongestelde werken, grotendeels in dezelfde confrontatie en ingedeeld in de drie grote thema's 'Hier ben ik', 'Daar ben je', 'Hier zijn wij'. Toch is het vooral een leesboek met drie lange en diepgravende essays die het eigene van de moderne kunst langs verschillende invalswegen proberen te benaderen.

De Duve laat de moderne kunst iets vroeger beginnen dan in de kunstgeschiedenis gebruikelijk is, namelijk bij de Franse schilder Edouard Manet. Het doek Christus met engelen (1864) presenteert een Christus die gestorven is in zijn goddelijke natuur en die verrijst in zijn menselijke, al te menselijke natuur. Moderne kunst presenteert zichzelf als kunst, het revolutionairst in Marcel Duchamps beruchte ready-made Fountain. Marcel Broodthaers en en Michael Snow spelen verder met de kunst als instituut en de grenzen van de (re)presentatie. Net als spiegels hebben kunstwerken een toeschouwer nodig, in wie ze zich incarneren. De Duve ziet als wezen van de moderne kunst niet zozeer wat Clement Greenberg de flatness noemde, als wel de facingness: moderne schilderkunst is schilderkunst in de tweede persoon, gekenmerkt door de afwezigheid van een model in het atelier. Het gevecht tussen figuratie en abstractie van zowel Picasso als Mondriaan krijgen hier een nieuwe betekenis. De avant-garde begint op het ogenblik dat men niet meer weet tot wie de kunst zich richt. In 'Un bar aux Folies-Bergère' (1882) strijdt Manet met de schilderkunstige conventies van zijn tijd en zorgt hij voor een nieuwe annunciatie, die de vrouw het goddelijke woord teruggeeft. Hedendaagse kunstenaars als Jeff Wall en Sylvie Blocher zoeken nieuwe middelen om – los van de religie, de politiek en de economie – de kunst opnieuw van het wij te laten getuigen.

Niet iedereen zal de moeite opbrengen De Duve op zijn soms kronkelige paden te volgen. De soms wat stroeve vertaling uit het Frans maakt er de essays niet gemakkelijker op. De gedrevenheid, de belezenheid en de uitzonderlijke intuïtie waarmee hier (zowel terug- als vooruitblikkend) een visie op meer dan 100 jaar moderne kunst wordt ontvouwd, is echter ongeëvenaard. Door de uitstekend gereproduceerde en verrassend gecombineerde kunstwerken, en de geannoteerde bibliografie aan het eind van elk essay nodigt dit boek elke geïnteresseerde kijker uit om zich te verdiepen in de rijkdom van een kunst in volle gedaanteverandering. ( )