Jonas CAMPION
Les Gendarmes belges, français et néerlandais à la sortie de la Seconde Guerre Mondiale
Bruxelles: André Versaille éditeur, 2011, 343 p.

Grensoverschrijdend historisch onderzoek is ook in de 21ste eeuw niet altijd een evidentie. Dat geldt des te meer wanneer er een studie wordt ondernomen over de evolutie van bepaalde politiediensten in de tweede helft van de voorbije eeuw. Toch is het precies dat wat Jonas Campion van de Université Catholique de Louvain heeft gedaan. Hij heeft een onderzoek gedaan naar de werking van de Franse gendarmerie, de Belgische rijkswacht en de Nederlandse koninklijke marechaussee na de Tweede Wereldoorlog.

Het gaat hier om drie korpsen die inderdaad op een aantal vlakken vergelijkbaar zijn. Hun actieradius beslaat het hele grondgebied van het land. Zij hebben een militaire traditie en zijn, zeker in de periode waarover de studie handelt, nog met alle vezels verbonden met het leger. Voorts hebben zij tijdens de Tweede Wereldoorlog een rol gespeeld die tot op zekere hoogte vergelijkbaar is: alle drie de korpsen hebben meegedraaid in de collaboratie. Zij kampen dus met een legitimiteitprobleem, dat mee door de overheid moet worden opgelost. Overigens zijn er nog andere problemen, onder meer op moreel en logistiek vlak. Ook hieraan dient tegemoet gekomen.

Campion schetst in een uitgebreid eerste hoofdstuk de ontwikkeling van de drie korpsen tijdens de Tweede Wereldoorlog, waarbij uiteraard de versterking en de structurele aanpassing van de rijkswacht in België wordt besproken. Het optreden van de korpsen, onder meer tegen de joden en de werkweigeraars, hoort bij de donkerste bladzijden van de bezetting. In een volgend hoofdstuk komt de bevrijding aan bod, met de daarbij horende maatregelen en de eerste schuchtere hervormingen. Daarna gaat de auteur dieper in op de zuiveringsacties die met betrekking tot de korpsen en hun leden worden in gang gezet. De straatrepressie tegenover collaborerende rijkswachters is in België en Nederland vrij beperkt gebleven, zeker als men het fenomeen vergelijkt met de Franse situatie. De eigenlijke zuivering wordt door de auteur uitgesplitst in een administratieve en een juridische variant. Hij bespreekt de verschillende maatregelen die worden getroffen binnen de korpsen zelf, om ze te zuiveren van voormalige al te enthousiaste nieuwe orde-aanhangers. Daarbij waagt hij zich aan een vrij beperkte poging om een profiel te schetsen van de gendarmes die met de zuivering te maken krijgen. De gerechtelijke epuratie ziet de auteur als aanvullend op de administratieve sancties.

Met de bestraffing van de collaborerende korpsen en/of individuen wordt uiteraard geen nieuwe eenheid gecreëerd. Er moet een nieuw wettelijk kader komen, waarbij de vraag dient gesteld op welke wijze een politieapparaat met militaire inslag in vredestijd kan worden geïntegreerd in een burgerlijk politieapparaat. Deze vraag blijft in België trouwens actueel tot aan de politiehervormingen van het einde van de eeuw. Andere problemen die hiermee gepaard gaan, en die de auteur niet uit de weg gaat, zijn onder meer de “oorlog” tussen de politiediensten, de opleiding van de manschappen en, in het algemeen, de plaats van de gendarmerie / rijkswacht / marechaussee in de steeds veranderende maatschappij. ( )