Ernst Weiss (1882–1940)

IL TESTIMONE OCULARE di Ernst Weiss, terminato nel 1939, apparve postumo solo nel 1963 presso l'editore Kreisselmeier con prefazione di Hermann Kesten. L'Autore si era suicidato nel 1940 nella sua stanza d'albergo a Parigi, dove viveva da anni, dopo l'ingresso delle truppe tedesche nella città. Il manoscritto quasi certamente non fu rivisto per la stampa e presenta errori e lacune che l'editore evitò di correggere e colmare in rispetto all''autenticità dell'opera. Il romanzo, narrato in prima persona, ha per tema le vicende personali e familiari del medico che nell'ospedale psichiatrico di Pasewalk guarì Adolf Hitler dalla cecità .isterica. Il personaggio principale, in cui si ritrovano molti dei conflitti morali dell'Autore (ma nessuno degli avvenimenti esterni ha riscontro nella vita di Weiss), è il tipo del moralista, che nonostante la sempre rinnovata esperienza dell'ingratitudine umana e della sventura a cui inesorabilmente dà origine ogni sua buona azione, continua a voler… (mais)

Omdat zijn inderhaast gekocht horloge niet goed functioneert mist de verteller, een Parijse ‘tussenhandelaar van middenklasse-appels’, een afspraak in Praag en brengt zijn tijd door in een eenvoudige herberg. De ontmoeting met een Praagse straatverkoper mondt uit in een gezamenlijke maaltijd waarbij de venter zich niet alleen ontpopt als horlogemaker, maar ook als een begenadigd verteller van zijn levensverhaal.
Een overspelige liefdesgeschiedenis met een jonge vrouw, de echtgenote van een vele jaren oudere ganzenhouder en verenboer, leidt tot een heftige relatie die door de vrouw wordt aangewakkerd zonder dat zij ook maar enige inspanning verricht om haar minnaar aan zich te binden. Uit deze relatie wordt een zoon geboren.

De geschiedenis wordt door Weiß met groot inlevingsvermogen beschreven. De bekrompen en roddelzieke samenleving van een Boheems dorp wordt kernachtig verwoord en de radeloosheid van de als speelbal gebruikte minnaar wordt beeldend beschreven.
Zijn leven wordt uiteindelijk verwoest door zijn herinneringen.
‘Hoe kun je vergeten ?, vroeg hij zo gepassioneerd als nog niet eerder die avond. ‘Nou, dat weet u zelf, er is maar één manier: ons grijze Vadertje tijd’
‘Maar hoeveel tijd? Hoe lang?’
‘Nou, een jaar, twee, misschien vijf jaar’
‘Maar als vijf jaren niets hebben geholpen, wat dan?’
‘Ik zweeg, hij zweeg. We dronken allebei……..’

Een boekje slechts, maar wel een parel van vertelkunst.… (mais)

De muzikaal begaafde pianiste Franziska raakt verstrikt in de liefde voor de met minder kansen bedeelde Erwin die op zijn beurt geen afscheid kan nemen van zijn eerste liefde.
Een verhaal dat eigenlijk niet echt origineel genoemd kan worden en dat nou niet direct tot lezen inspireert.

Echter, deze roman biedt uiteindelijk veel meer dan een liefdesgeschiedenis. Het schets de enorme wilskracht waarmee Franziska haar muzikale talent ondersteunt. Een drang tot presteren die het uiteindelijk kan winnen van de liefde voor een ander.
Maar wat voor liefde ? Evenals in “De arme verkwister” ontstaat bij Weiß soms de liefde als een toevallig samenvallende behoefte aan aandacht, genegenheid en liefde, dit in tegenstelling tot liefde die haar oorsprong vindt in een opbloeiende verliefdheid die uiteindelijk kan leiden tot een hechte relatie. De liefde zoals Weiß deze definieert gaat vrijwel altijd wringen, ze consumeert maar biedt geen hulp en bescherming. Franziska heeft uiteindelijk in de muziek een vluchtweg gevonden en zal successen oogsten.
Waarmee het gezegde dat de liefde alles overwint, een dubbele betekenis krijgt !

Op het eerste gezicht misschien een ‘gewoon’ verhaal, maar laat Weiß het maar vertellen, dan valt alle alledaagsheid weg en blijft er een aangrijpende geschiedenis over.
Er staat meer in het boek dan alleen een verhaal.… (mais)

De hoofdpersoon -tevens verteller, van deze ‘ontwikkelingsroman’, kan zich niet losmaken van zijn autoritaire en bovenal narcistische vader. Enerzijds ziet hij wel in dat zijn vader een begenadigd en daardoor beroemd oogarts is, maar anderzijds ziet hij ook de grote beperkingen van het karakter van deze man. Het gezin wordt gedomineerd door behoudendheid, overdreven paternalisme en een enorme materiële ‘schraapzucht’. Voeg daar nog het sterke standsbesef aan toe en de stolp van het gezin heeft voldoende profiel terwijl de tijdgeest van vóór, tijdens en na de eerste wereldoorlog het beeld completeert.

Bizarre wendingen kenmerken de ontwikkelingsgang van de jongen. School- en beroepskeuzen worden uitsluitend gestimuleerd wanneer het past in de visie van de vader. De moeder kijkt, wendt het hoofd af om niet te horen en kiest nergens partij voor de zoon, integendeel.
De keuzes in liefde en vriendschappen bieden aanvankelijk geen vernieuwd richtinggevoel; de dominantie van de ouderlijke stolp blijft alles overheersend.
Liefde en het onderhouden van vriendschappen zal pas later in het leven van de hoofdpersoon een oorspronkelijke richting verkrijgen.

Een poosje geleden las ik ‘Ooggetuige’ en was onder de indruk van de uiterste gevoelige wijze waarop Weiß met de karakters in dat boek omgaat. Het is in dit boek niet anders.

Een prachtige vertelling in mooie en beeldende taal geschreven.… (mais)