G. van der Wal

In plaats van woede van Geke van der Wal gaat over Het leven van Guus Belinfante. Guus Belinfante (1911-2000) was een jurist, tv-rechter en docent en rector magnificus van de Universiteit van Amsterdam. In die hoedanigheid maakte hij de bezetting van het Maagdenhuis mee en zag hij zijn wereld veranderen. Op zijn vakgebied, maar ook in zijn persoonlijke leven door de gebeurtenissen in de oorlog én in zijn privé-leven. Die mix van gebeurtenissen zorgt voor een erg interessante biografie van een kleine 300 pagina’s.

Guus Belinfante wordt geboren in een Joodse familie met Portugese roots. Zijn vader is een succesvolle advocaat en Guus, een uitblinker op school en in zijn studie, gaat bij zijn vader op kantoor werken. Hij verlooft zich met Hester Goudeket, ook iemand met een Joodse achtergrond. Het geloof speelt geen hoofdrol bij de Belinfantes, maar de gebruiken worden in acht genomen en met name vader Eduard is een geziene figuur in de Israëlitisch-Joodse gemeenschap in Den Haag.

De oorlog is van grote invloed op het leven van de Belinfantes. Waar Guus door zijn werk aanvankelijk niet hoeft te vrezen voor deportatie moeten hij en Hester uiteindelijk onderduiken. ZIjn ouders kunnen ook onderduiken maar staan hun plek af aan Guus en zijn vrouw, zij het op verschillende adressen. Vader Eduard en moeder Judith kiezen ervoor om bovengronds te blijven.

Hester is zwanger en dochter Judith wordt op het onderduikadres geboren en ondergebracht bij het gezin van dienstmeisje Lien. De ouders van Guus worden opgepakt en komen om. Intussen werkt Guus aan zijn proefschrift maar hij krijgt het niet af en zal niet promoveren, iets dat hem later nog parten zou spelen.

Na de oorlog speelt Belinfante een centrale rol bij de zogenaamde bijzondere rechtspleging. Dat gaat over de berechting van oorlogsmisdadigers en collaborateurs. Guus is tegen de weer ingevoerde doodstraf maar is wel nauw betrokken bij de voorbereiding van wetgevende maatregelen, interneringsbeslissingen en gratieverzoeken. Privé gaat het niet voorspoedig. Zoon Joost is er inmiddels ook maar er komen barsten in zijn huwelijk en Belinfante begint een verhouding met een voormalig koerierster, Willy.

De scheiding is onvermijdelijk. Hester kan dit niet aan en pleegt zelfmoord. Het zorgt voor een enorm schuldgevoel bij Belinfante en voor een soms moeizame relate met zijn kinderen. Over verdriet wordt niet gesproken.

Belinfante wordt hoogleraar in Amsterdam, waarbij zijn niet-promoveren een gevoelig punt is. Toch wordt hij aangesteld en hij staat al snel bekend om zijn glasheldere uitleg van vaak complexe zaken. Hij haalt in 1966 het tijdschrift Onze Taal ermee, toen hij aan een herziening van de Verkeerswet werkte;

‘Artikel 49 van het bestaande wegenverkeersreglement luidt: Waar langs een rijbaan een pad aanwezig is, dat door naar hun richting gekeerde borden volgens model 40 van de bijlage als rijwielpad is aangeduid is het de bestuurders van rijwielen verboden de rijbaan te volgen of een ander langs die rijbaan gelegen pad, voor zover dat niet eveneens door naar hun richting gekeerde borden volgens de modellen 40 of 41 van de bijlage is aangeduid.’ Belinfante: ‘Ik kan het ook als volgt zeggen: Fietsers volgen het fietspad. Bij gebreke daarvan rijden zij op de rijbaan.’

Hij heeft het in 1960 al over de ‘vervaging der grenzen’, waarbij hij het dilemma bespreekbaar maakt dat nog steeds actueel is, waarbij het parlement invloed verliest op de nationale wetgeving door internationale regelingen.

Als rector krijgt Belinfante te maken met studentenprotesten. Aanvankelijk is hij een prima gesprekspartenr voor de studenten en schaart hij zich achter hun wensen voor meer inspraak op allerlei niveau’s. Er zijn echter studentenprotesten in verschillende delen van Europa en de protesten worden alsmaar heviger.

Belinfante wordt zelf fel als de protesten een buitenuniversitair karakter krijgen. Er is hem veel aangelegen om de verhoudingen tussen docenten en studenten goed te houden maar dat lukt niet al te best. Uiteindelijk wordt het Maagdenhuis bezet en Belinfante raakt zijn begrip kwijt. Hij raakt zelfs geëmotioneerd;

‘Ik heb gezien hoe deze mentaliteit van het laten-wij-erger-voorkomen kan leiden tot moreel verval en collaboratie. Ik heb in de oorlogstijd geweigerd mij naar een dergelijke druk te voegen en doe dat ook nu niet.’

De man die altijd zweeg over de oorlog haalt hem nu aan. Ook zijn uitspraak dat ‘een leuze zonder uitleg een loze kreet is’ wordt hem niet in dank afgenomen. Het Maagdenhuis wordt ontruimd en ook hier is Belinfante onhandig in zijn verantwoording;

‘Het is hier toch geen café of zoiets.’

Als hij dan ook nog een paar open brieven schrijft wordt het merkbaar dat hij de grip verliest op de zaak. Er is discussie of hij aan mag blijven en dat mag, maar met een gebutst blazoen.

Als hij zijn rectoraat neerlegt verzuimt de universiteit hem een passend afscheid te geven. Hij raakt in een depressie en er wordt een oorlogstrauma vastgesteld. Hij schrijft nog wel een boek over de bijzondere rechtspleging waar hij nauw bij betrokken was maar ook dat krijgt de nodige kritiek. Belinfante overlijdt op 23 maart 2000.

Het is een fascinerende biografie over een man die wereld om zich heen ziet veranderen en daar maar moeilijk zijn weg in kan vinden. De vertrouwde joodse gemeenschap van zijn ouders wordt weggevaagd door de oorlog. Zijn ouders zelf verliest hij en later ook zijn vrouw. Het bezorgt hem een enorm verdriet en een schuldgevoel. Ten opzichte van zijn ouders die hun onderduikadres hadden afgestaan, tegenover zijn vrouw die hij niet gelukkig kon maken en tegenover zijn kinderen tegen wie hij zeer gesloten was.

Ook de wereld waarin hij werkt verandert. Studenten worden mondiger en eisen inspraak. Aanvankelijk beweegt hij hier in mee, maar dat valt hem steeds zwaarder tot hij zich tegenover hen bevindt. Uiteindelijk krijgt Belinfante pas in 2015 eerherstel, als zijn portret in het bijzijn van zijn voltallige familie een plek in de rectorengalerij in de Senaatskamer krijgt, met lof en spijtbetuigingen van de toenmalige universiteitsbestuurders.… (mais)