Fred Spier

Dit boek is al een tijdje geleden verschenen (1999), en is eigenlijk een vertaling en herwerking van een oorspronkelijk Engelse editie uit 1996. Spier deed met andere woorden echt pionierswerk in wat nu Globale Geschiedenis wordt genoemd. Hij is zo eerlijk om dit boekje een experiment te noemen, een poging om de gehele geschiedenis inzichtelijker te maken door het introduceren van de term “regime”: doorheen de geschiedenis is er een opeenvolging van kosmologische en menselijke regimes geweest die met elkaar interageerden, maar ook op elkaar voortbouwden. Het is een verdienstelijke poging van Spier (hij probeert tenminste), maar ik ben niet echt overtuigd en wel om 3 redenen. Hoewel hij zelf het dynamische karakter van zijn term beklemtoont, blijft het woord “regime” zijn rigide en eerder negatieve connotatie behouden zoals we die ook in het gewone taalgebruik hebben. De term is bovendien zo algemeen, dat Spier uitkomt bij heel wat evidenties en open deuren, en dus niet zoveel toevoegen (vooral het laatste hoofdstuk over het industriële regime is nogal armtierig). En tenslotte, en dat is toch wel merkwaardig, vervalt hij in het Spengleriaanse schema van opkomst en verval van regimes, een biologisch ritme dus dat door zijn dwangmatigheid afbreuk doet aan de veel genuanceerder realiteit.
Deze kritiek neemt niet weg dat de pogingen om de geschiedenis in een veel ruimer kader te zien absoluut lovenswaardig blijven, en dus ook deze, maar de term “regime” lijkt me niet zo’n geschikt medium; in de bijna 20 jaar na zijn introductie is hij trouwens niet echt door anderen opgepikt, heb ik de indruk. Het blijft trouwens heel moeilijk om algemene termen op een zo ingewikkeld “verhaal” als de menselijke geschiedenis te kleven (ook die van vader en zoon McNeill, een opeenvolging van “webben”, kan me niet overtuigen).
Nog enkele puntjes van kritiek: Spier heeft dikwijls heel veel woorden nodig om uit te drukken wat hij bedoelt; bij veel van wat hij beschrijft, voert hij soms zo’n recente informatie aan (krantenartikelen, of recente publicaties) dat het voorlopige van zijn stellingen wel erg onderstreept wordt (vooral als hij het over het astronomische en planetaire regime heeft).
En om af te sluiten toch ook enkele positieve punten: het hele hoofdstuk V is een heel verdienstelijke poging om de overgang van verzamelaars-jagers naar agrarische “regimes” in kaart te brengen; regelmatig brengt hij vragen en inzichten aan die het startpunt kunnen zijn voor verder onderzoek, en tenslotte is de auteur wel heel eerlijk in zijn overname van andermans inzichten, en wat dat betreft absoluut ongebruikelijk onder ‘gevestigde historici’, ondanks soms uitgebreid voetnotenapparaat.… (mais)