Klaas A. D. Smelik

Bijna 40 jaar geleden las ik al een bloemlezing (Het verstoorde leven) uit de dagboeknotities van de Nederlands-Joodse vrouw Etty Hillesum (1914-1943) die door de Nazi’s in Auschwitz vergast werd. Om eerlijk te zijn: dat maakte op mij een veel grotere indruk dan Het dagboek van Anne Frank. Dat komt wellicht omdat Hillesum een iets oudere vrouw was en – met alle respect voor Anne Frank – een meer diepgaande, complexere persoonlijkheid. Klaas A.D. Smelik heeft met dit boek geen echte biografie geschreven, maar biedt eerder een reconstructie van het denken én voelen van Hillesum, en de opmerkelijke ontwikkeling die beide doormaakten.
Ik schrok wel even toen ik merkte dat de auteur de zoon was van Klaas Smelik sr, de man die Etty Hillesum persoonlijk kende, korte tijd één van haar minnaars was, en aan wie Hillesum uitdrukkelijk gevraagd had haar dagboeknotities uit te geven. Onmiddellijk bekroop me de vraag of Klaas A.D. Smelik wel onbevooroordeeld kon schrijven over Etty Hillesum, en of ik dus met dit boek wel een juist beeld van haar zou krijgen. Het antwoord is natuurlijk: uiteraard kàn Smelik jr niet onbevooroordeeld zijn, des te meer omdat Hillesum tot het genre persoonlijkheden behoorde dat je bijna per definitie niet onverschillig laat. Uit dit hele boek blijkt alvast een enorme fascinatie voor Hillesum en een standvastige poging haar denken en voelen te peilen en in context te zetten. Smelik jr heeft een academische carrière achter de rug (als prof Joodse Studies aan de Universiteit Gent) en weet dus hoe hij op een correcte manier het voorwerp van zijn onderzoek kan en mag benaderen. Hij was trouwens ook de leider van het team dat in 1986 alle nagelaten geschriften van Hillesum op wetenschappelijke wijze heeft uitgegeven.
Dat brengt ons dan bij Hillesum zelf. Ik ga er hier niet aan beginnen alle lagen van haar persoonlijkheid en de evolutie die ze doormaakte te bespreken. Lees daarvoor gewoon dit boek, dat niet alleen analytisch erg sterk is, maar via citaten Hillesum zelf ruim aan het woord laat. Ik vermeldde al dat Etty Hillesum je niet onverschillig laat, en dat bedoel ik ook in negatieve zin. Als je haar eerste geschriften leest en de feiten van haar leven leert kennen, dan komt ze toch wel over als een erg wispelturige, chaotische persoonlijkheid en naar mijn aanvoelen toch ook wel met sterke narcistische trekken. Dat klinkt oneerbiedig, ik weet het, maar Smelik jr lijkt deze visie te ondersteunen. Ook verderop, wanneer ze echt te midden van het drama van de Jodenvervolging komt, bekruipt je regelmatig het gevoel dat ze wel heel erg naïef en overdreven idealistisch was. Maar Smelik jr weet de diepere kern van Hillesum goed in beeld te brengen, en zijn reconstructie van haar persoonlijke ontwikkeling, vooral dan spiritueel, kan niet anders dan een grote indruk maken. Absoluut aanbevolen.… (mais)