Taede A. Smedes

Post-theïsme, religieus naturalisme… Ik word zo moedeloos van al die alternatieve omschrijvingen voor wat in de brede zin van het woord gewoon ‘religie’ betekent, letterlijk ‘dat wat verbindt’. Smedes waagt een zoveelste poging “to state the obvious”. Natuurlijk, ik weet wel, hij doet dat omdat vanuit kerkelijk/sectaire hoek dat religie-begrip dikwijls zo smal in de markt wordt gezet, dat het echt problematisch wordt om erin mee te gaan, en ook gemakkelijk onderuit te halen.
Smedes haalt zijn mosterd vooral bij de biologe Ursula Goodenough en haar Epos van de Evolutie, aangevuld met wat de laatste decennia ‘Big History’ is genoemd. Hij heeft nogal veel woorden nodig om zijn boodschap hard te maken, maar die komt erop neer dat het (intussen niet meer zo nieuwe) evolutie-verhaal van onze kosmos duidelijk laat zien dat alles met alles samenhangt, en dat micro- en macrokosmos elkaar dekken. De klassieke stelling van atheïsten als Dawkins en consoorten dat de mens maar een toevallig product van die kosmische evolutie is (wat enigszins lijkt te kloppen), veegt hij terecht van tafel als niet relevant: we zijn er nu eenmaal, en het unieke dat wij toevoegen aan het Epos van de Evolutie is bewustzijn, “met de mens is het universum zich van zichzelf, van zijn eigen bestaan en geschiedenis, bewust geworden”. Daar zijn uiteraard wel wat kanttekeningen bij te plaatsen (er zijn welllicht verschillende vormen van bewustzijn denkbaar, bijvoorbeeld), maar inderdaad de vaststelling heeft verstrekkende gevolgen. Niet dat de mens de maat van alle dingen is of moet zijn (de basis van het klassieke humanisme), maar wel het wijst ons wel op onze ambigue positie (nietig en tegelijk bijzonder) en vooral op onze unieke verantwoordelijkheid. Vooral dat laatste is een ethisch aspect dat niet onder de mat mag worden geveegd, onder meer in het licht van de klimaatverandering en de ecologische crisissen. Maar veel verder dan dat komt Smedes in dit kort bestek niet, en ik vraag me af of dit post-theïsme, religieus naturalisme of hoe je het ook wil noemen, veel meer te bieden heeft dan dit.
Dit is een beknopt, maar toch zeer condens boekje, dat zeker tot reflectie aanzet, maar je tegelijk nogal op je honger laat.… (mais)

Het religieuze landschap in Nederland is de afgelopen vijftig jaar in hoog tempo veranderd. Mensen geloven niet minder, maar wel anders. Er is al enkele jaren een trend zichtbaar waarbij mensen religieus 'winkelen' en 'bricoleren', dus elementen uit verschillende religieuze tradities combineren. Dit is typisch voor onze hedendaagse 'vloeibare samenleving' waarin grenzen vervagen en categorieën versmelten. Er zijn mensen die een houding hebben van 'believing without belonging', zij geloven in iets hogers zonder zich te willen committeren aan een specifieke religieuze traditie. Zij nemen uit verschillende religieuze tradities wat ze aantrekkelijk vinden en waar ze zich goed bij voelen, en voegen dit samen tot een persoonlijk gekleurde en tamelijk veranderlijke levensbeschouwing. Er zijn ook atheïstische 'zinzoekers' die zich religieus noemen, maar die ieder idee van een bovennatuurlijke God verwerpen. Bijvoorbeeld de groep van 'religieuze naturalisten', vaak natuurwetenschappers die een spiritualiteit aan de natuur of aan hun wetenschappelijke activiteiten ontlenen, maar gebruikmaken van taal uit de christelijke traditie. Ze spreken bijvoorbeeld over de wereld als 'heilig'. Smedes laat aan de hand van voorbeelden in dit boek zien dat door deze dynamiek traditionele categorieën van 'gelovig' en 'ongelovig' veelal niet langer adequaat blijken.


Toon minder


Recensie(s)

Sinds de jaren zestig is het religieuze landschap in Nederland drastisch aan het veranderen gegaan. Mensen geloven veel minder in persoonlijke opperwezens die hun leven beïnvloeden, maar beleven wel verwondering en vermoeden wel zin. Menigeen geeft in het persoonlijke leven vorm aan zijn dagelijkse doen en laten met elementen uit verschillende religieuze tradities en riten. Daarnaast zijn er atheïstische zinzoekers die zich religieus noemen, zonder een 'bovennatuurlijke god'. De auteur (godsdienstfilosoof, theoloog en freelancepublicist, werkte voor het Dominicaans Studiecentrum voor Theologie en Samenleving DSTS) beargumenteert waarom de dichotomieën theïsme-atheïsme en gelovig-ongelovig nu onvruchtbaar zijn en hun langste tijd hebben gehad. Hij gaat in op de verschillende houdingen die hij ziet aan de hand van belangrijke auteurs en bespreekt en vergelijkt het nieuwe atheïsme, het religieus atheïsme, het religieus naturalisme en het post-theïsme. Belangrijk overzicht van eigentijds gedachtegoed over de mens en diens zingeving. Met eindnoten, een literatuurlijst en afzonderlijke registers op persoonsnamen en onderwerpen.… (mais)